Canlıların Ortak Özellikleri

Canlıların ortak özellikleri vardır. Bir varlığa canlı diyebilmemiz için gerekli özellikler aşağıda verilmiştir.

Hücresel Yapı

İster tek hücreli ister çok hücreli olsun bütün canlılar hücresel yapıya sahiptir. Hayvan, bitki gibi organizmaları ise çok sayıda hücreler oluşturur. Çok hücreli canlılar doku-organ-sistem şeklinde organizasyona sahiptir.

Bütün canlıların yapıları, benzer kimyasal maddelerden oluşur. Bu kimyasal maddelere örnek olarak; nükleik asitler (DNA. RNA), bazı mineraller (Ca, Mg. P, Fe, N...), suyu, karbonhidratları, proteinleri ve yağlar, verilebilir.

Tek Hücreli Öglena

Canlının yapısına giren bu kimyasal maddelerin; enerji kaynağı, yapıcı - onarıcı, düzenleyici gibi değişik fonksiyonları vardır. Canlıyı oluşturan vücut kısımlarının her biri, kendi görevini yaparak canlılığın devamını sağlar. Bu çeşit bir organizasyonla canlıda, enerji ve madde ekonomik olarak kullanılmış olur. Hücrenin farklı bölümlerinin farklı görevleri yapmasıyla tek hücreli canlılarda organizasyon sağlanır. Çok hücreli organizmalarda ise, hücre organizasyonun en küçük yapısal birimidir.

Beslenme

Vücudun yapım ve onarımı, büyüme ve enerji üretimi gibi amaçlar için gerekli olan besinlerin temin edilmesine beslenme denir. Canlılar hayatsal faaliyetlerini gerçekleştirebilmek için beslenirler.

Solunum

Canlının büyümesi, iş yapabilmesi, üremesi ve bütün hayatsal fonksiyonların gerçekleştirilmesi için enerjiye ihtiyacı vardır. Yani enerji üretme, canlının hayat belirtisidir. Canlıların kullandığı enerjinin temelini güneş enerjisi oluşturur.  

Güneş enerjisinin canlılar tarafından kullanılabilmesi için fotosentezle, bitkiler tarafından moleküllerin bağlarında kimyasal enerjiye dönüştürülmesi gerekir. Bu enerji, hücre solunumu ile serbest hale geçer ve canlının hayatsal fonksiyonlarında kullanılır (kasların çalışması, biyokimyasal reaksiyonlar vb.).

Büyüme ve Gelişme

Büyüme ve Gelişme Canlının yapısını oluşturan hücrelerin hacimce ve sayıca artmasıyla sağlanır. Büyüme olayı, beslenme ve solunumla gerçekleşir.

Dışarıdan alınan besinlerin hücrede kullanılması ve enerji oluşturulmasını içeren reaksiyonlar metabolizma olarak adlandırılır. Bu reaksiyonlar, anabolik ve katabolik reaksiyonlar olmak üzere iki gruba ayrılır.

Anabolizma, hücredeki yapım (sentez) reaksiyonlarıdır. Canlının dışardan aldığı besinler; hücre zarına, çeperine ve değişik yapılarına katılarak büyüme sağlanır. Katabolizma reaksiyonları ile hücreye alınan besinler parçalanarak, hücrenin enerji ve diğer hayatsal fonksiyonlarında kullanılacak maddeler oluşur. İki olay, canlının hayatı boyunca farklı hızlarda meydana gelir.

Canlılarda büyüme, yapım olaylarının, yıkım olaylarından hızlı olması sonucu gerçekleşir. Canlılar çevrelerindeki hammaddeleri kendi vücut yapısına çevirerek büyürler. Bir hücreli canlılarda büyüme, hücre hacminin artışı şeklinde gerçekleşir. Hücre bölünmesi, var olan bir hücreden iki yeni hücrenin oluşmasıdır.

Bitkilerde embriyonik doku olan meristemin, bitki yaşadığı sürece varlığını koruması nedeniyle büyüme ve gelişme sınırsızdır.

Hareket

Canlılar genetik yapılarına ve yaşam alanlarına göre çeşitli hareket yeteneklerine sahiptirler. Harekete örnek olarak hücrede sitoplazma hareketlerini, hayvanlarda kas hareketlerini verebiliriz

Koşan Bir Çita

Boşaltım

Metabolizma sonucunda oluşan zararlı veya gereğinden fazla olan maddelerin uzaklaştırılması işlemine boşaltım denir.

Bir hücrelilerde boşaltım, hücre yüzeyinden difüzyonla, ayrıca tatlı suda yaşayan ökaryot bir hücrelilerde su, boşaltım kofuluyla uzaklaştırılır. Bitkilerde terleme, yaprak dökümü ve gutasyon birer boşaltım şeklidir. Hayvanlarda azotlu boşaltım ürünleri idrar şeklinde boşaltım sistemiyle, katı boşaltım artıkları dışkı şeklinde sindirim sistemiyle, karbon dioksit, su buharı ve bazen ısı, soluk verme şeklinde solunum sistemiyle, ayrıca sıvı halde su, tuz, çok az üre ve ısı terleme yoluyla vücuttan uzaklaştırılır.

Üreme

Her canlının, belli bir dönemden sonra neslini devam ettirebilmek için kendine benzeyen bireyler meydana getirmesine üreme denir.

Canlılar eşeysiz ya da eşeyli yolla çoğalır. Eşeysiz üremede, tek bir atadan, ata ile aynı kalıtsal yapıda olan yavrular oluşur. Her iki tip üreme şeklinin temelini hücre bölünmesi oluşturur.

Çevresel Uyarılara Tepki

Uyarı, canlıların çevresinde meydana gelen ve canlıda tepkiye neden olan değişimlerdir. Canlılar uyarılara başta hareket olmak üzere bir çok farklı tepki gösterir. Örneğin, bir köpeğin ses duyduğunda kulaklarını dikmesi, öglenanın ışığın geldiği yöne doğru hareketi, bazı böceklerin ölü taklidi yapması gibi tepkiler uyarılara karşı verilir.

   

Organizasyon

Bir hücreli ya da çok hücreli olan tüm organizmalar belirli bir organizasyona sahiptir.

Bir hücrelilerde bu organizasyon, hücre düzeyinde olup hücredeki organel ve yapıların belirli bir uyum içinde iş görmesiyle sağlanır.

Çok hücreli canlılarda hücreler özelleşerek yapı ve görev bakımından birbirine benzeyen toplulukları yani dokuları oluşturur. Doku-organ-sistem şeklindeki organizasyon çok hücreli canlılara özgüdür. Koloniler bu organizasyondan yoksun oldukları için çok hücreli canlı olarak kabul edilmezler.

Canlılığın temel özelliği yüksek düzeyde düzendir. Bu düzeni, yaprağın yapısında farklı yapılanmada ve bir kuşun renkli tüylerinin motiflerinde görebiliriz. Bu düzen mikroskobik yapılarda ise daha kompleks olarak karşımıza çıkar. En ilginci, canlıların ortak temel maddelerden meydana gelmelerine rağmen, her birinin kendine özgü motifleri, görünümleri ve fonksiyonlarının bulunmasıdır.

Canlıyı oluşturan vücut kısımlarının her biri kendi görevini yaparak canlılığın devamını sağlar. Çok hücrelilerde organizasyonda; hücreler dokuları, dokular organları, organlar sistemleri, sistemler de organizmayı oluşturur. Organizasyonla canlıda, enerji ve madde ekonomik olarak kullanılmış olur.

Enerji üretme ve kullanma canlılığın temelidir. Çünkü organizmaların; büyümesi, iş yapabilmesi, üremesi ve bütün hayatsal fonksiyonların gerçekleştirilmesi için enerjiye ihtiyacı vardır. Her organizma, hatta her canlı hücre, metabolizmasının devamlılığı için birçok reaksiyonu (aktif taşıma ile madde alma, uyartılara tepki verme gibi) gerçekleştirebilir. Bu reaksiyonlar için gerekli olan enerji ise, ATP den sağlanır. ATP nin elde edilmesi, hücresel solunum olayları ile sağlanır.

Organik besinlerin parçalanması ve açığa çıkarılan enerjinin ATP ye aktarılmasına "hücresel solunum" denir. Bu olay, oksijenli veya oksijensiz olarak, iki farklı şekilde gerçekleştirilir.

Her canlı organizma, vücudundaki besinlerin bir kısmını solunumla parçalayarak, canlılığını devam ettirebilmek için gerekli olan enerjiyi üretir. Hücrenin herhangi bir şekilde enerji üretmesi engellenirse canlılık durur. Bir canlıdan, bir başka canlıya, veya bir canlının hücreleri arasında ATP aktarımı yapılamaz Bunun için, her canlı hücre kendisine gerekli olan ATP enerjisini üretmek zorundadır.

Hücre işlevleri için gerekli enerji, hücre solunumu ile açığa çıkarılır. Açığa çıkarılan bu enerji ise, fotosentezle besinlerde depolanır.

Büyüme, canlının yapısını oluşturan hücrelerin hacimce ve sayıca artması olayıdır. Büyüme olayı metabolizma ile sağlanır. Hücredeki biyolojik reaksiyonlar, metabolizma olarak adlandırılır.

Bu reaksiyonlar, anabolik (özümleme-asimilasyon) ve katabolik (yadımlama-disimilasyon) reaksiyonlar olmak üzere iki gruba ayrılır.

Canlılar; yaşama alanlarına, genetik yapılarına göre çeşitli hareket yeteneklerine sahiptir. Hareket hücre seviyesinde; sil, kamçı ve sitoplazmik uzantılarla gerçekleştirilir. Hayvanların iskelet ve kas sistemi, hareketin meydana gelmesini sağlar.

Canlılar, iç ve dış ortamdan gelen fiziksel ve kimyasal uyarılara karşı tepki gösterir. Örnek olarak pencere kenarına konan bitkinin ışığa doğru yönelmesi, göz bebeğinin az veya çok ışıkta genişlemesi veya daralması olaylarını verebiliriz. Canlının duyarlılığı; sinir sistemi, endokrin sistem ve duyu organlarıyla sağlanır. Canlılığın bir diğer belirtisi de üremedir. Üreme, canlının neslini devam ettirebilmek için kendine benzer bireyler meydana getirmesidir. Canlılar aleminde üreme, eşeyli ve eşeysiz olmak üzere iki şekilde gerçekleşir. Bu iki tip üremenin temelini, hücre bölünmesi oluşturur.

Adaptasyon, bir organizmanın hayatta kalma ve üreme şansını düzenleyen kalıtsal karakterlerin karışımıdır. Yani organizmaların yaşadıkları çevreye uyum göstermesidir. Canlının, neslini devam ettirmesi için bulunduğu ortama uyum göstermesi gerekir.

Homeostasi, çevre şartlarının değişkenliğine rağmen iç dengenin sürekli olarak sabit tutulması olayıdır. Homeostasinin gerçekleşmesi ve devamında canlılıktan bahsedilir.