Artuklular

Artuklular, Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da XI. ve XV. asırlar arasında üç kol halinde hüküm sürmüşlerdir. Anadolu'nun fethinde önemli rol oynayan Artuk Bey, Suriye Selçuklu Meliki Tutuş'un hizmetinde bulundu.

Türkiye Selçuklu Sultanı Süleyman Şah'la Tutuş arasındaki savaşı Tutuş'un kazanmasında etkili oldu. Kendisine Kudüs ikta olarak verildi. 1091'de ölünce Kudüs'ü oğulları Sökmen ve İlgazi yönettiler. Kudüs'ün Fatımilerin işgaline uğraması üzerine Artuklu ailesi Diyarbakır yöresine geldi.

Hısnıkeyfa (Hasankeyf) Artukluları: Sökmen tarafından 1102'de kurulan bu şubenin merkezi önce Hasankeyf iken, sonradan Diyarbakır oldu. Mardin’e de hakim olan Sökmen 1104'de Haçlıları Harran Savaşı'nda mağlup ederek Urfa Haçlı Kontu'nu esir aldı. Yerine geçen kardeşi Davud Harput'u (Elazığ) ve Siirt'i ele geçirdi. Selahattin Eyyubi Diyarbakırı ele geçirip Artuklulara verdiyse de, Eyyubilerin Güneydoğu Anadolu'da etkinliklerinin artması, Hasankeyf Artuklularını Türkiye Selçuklularına yaklaştırdı. Eyyubi Hükümdarı Melik Kamil Diyarbakır ve yöresini ele geçirerek beyliğe son verdi (1231).

Harput Artukluları: Mardin Artuklu Beyi İmadeddin Ebubekir Harput'u (Elazığ) ele geçirerek Artukluların Harput şubesini kurdu. Sırasıyla Moğollara ve Eyyubilere bağlanan Harput Artuklularına Türkiye Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubat son verdi (1234).

Mardin Artukluları: Kurucusu Artuk Bey'in oğlu Ilgazi'dir. Bir zamanlar Büyük Selçukluların Bagdat Şıhnesi olarak hizmet yapan İlgazi, görevinden alınınca Diyarbakır yöresine geldi. Mardin'i ele geçirerek beyliğini kurdu. Nusaybin ve Halep’i de ele geçiren İlgazi Haçlılarla da savaştı. ölümü üzerine yerine geçen oğlu Belek Kudüs Haçlı Kralı ve Urfa Haçlı Kontu'nu esir aldı. Eyyubilerle Selçuklular arasında sıkışan beyliğin Harran ve Nusaybin kentleri Eyyubilerin eline geçti. Kösedağ Savaşı'ndan sonra beylik Moğollara bağlandı. İlhanlıların yıkılmasından sonra bölgede hakimiyeti ele geçiren Karakoyunlularla mücadeleye giriştilerse de, Timur istilası karşısında Karakoyunlularla ittifak oluşturdular. Timur'dan destek alan Akkoyunlu Hükümdarı Kara Yülük Osman Mardin Artuklularını yendi. Son hükümdarları Ahmet Akkoyunlulara karşı Mardin'i savunmayacağını anlayınca, kenti Karakoyunlulara teslim etti. Böylece beylik son buldu (1407). Batman Irmağı üzerindeki Malabadı Köprüsü Mardin'de Hatuniye Medresesi, Koçhisar'da Ulu Cami, Artuklulardan kalmadır.