ANADOLU (TÜRKİYE) SELÇUKLU DEVLETİ (1075-1308)
Alpaslan tarafından Anadolu'nun fethi ile görevlendirilen
komutanlardan biri de Selçuklu ailesinden Kutalmışoğlu Süleyman Şahtı.
Süleyman
Şah 1075 yılında İznik'i fethederek Türkiye Selçuklu Devleti'ni kurdu.
Bizans'taki iç karışıklıklardan yararlanan Süleyman Şah, Orta Anadolu'yu ele
geçirdi. Kısa zamanda İstanbul boğazının Anadolu yakasına kadar hakim oldu.
Boğazdan geçen gemilerden vergi almaya başladı. Süleyman Şah'la anlaşma yapmak
zorunda kalan Bizans, Anadolu Selçuklularına vergi ödemeyi kabul etti.
Süleyman Şah Büyük Selçuklu meliki ile yaptığı savaşı
kaybetti ve savaş sırasında öldü. Oğulları Kılıç Arslan ve Kulan Arslan
Melikşah tarafından İran'a götürüldü. Anadolu Selçuklu Devleti bir süre
komutanlardan Ebul Kasım tarafından yönetildi.
 |
| Anadolu Selçuklu Devleti |
Birinci Kılıç Arslan Dönemi (1092-1107)
Melikşah'ın ölümü üzerine serbest kalan Kılıç Arslan
Anadolu'ya gelerek Anadolu Selçuklu tahtına oturdu.
Kılıç Arslan Çaka Bey'in
kızıyla evlendi. Çaka Bey'le aralarının açılması üzerine bu beyliğe son vererek
Batı Anadolu'yu topraklarına kattı. Böylece Anadolu Türk birliğinin sağlanması
yönünde ilk adımı atmış oldu.
Danişmentoğulları ile mücadele etti. Malatya'yı kuşattı bu
sırada Haçlıların Anadolu'ya doğru ilerlediğini duydu. Kuşatmayı kaldırarak İznik'e
geldi. Haçlılara karşı başarılı bir savunma yaptıysa da İznik'i kaybetti.
Haç-['tarla Selçuklular arasında Eskişehir yakınlarında yapılan Dorileon
Savaşı'nı Selçuklular kaybetti. Başkenti Konya'ya taşıdı. Batı Anadolu
topraklarını Bizans'a bırakmak zorunda kaldı. Birinci Kılıç Arslan haçlıların
Anadolu'dan geçmesin-den sonra Büyük Selçuklularla mücadeleye başladı. Büyük
Selçuklu Sultan' Mehmet Tapar ile yaptığı mücadeleyi kaybetti. Yapılan savaşta
yenilen Birinci Kılıç Arslan Habur Irmağını geçerken boğularak öldü.
Birinci Mesut Dönemi (1116-1155)
Kardeşi Şahin Şah'la girdiği taht mücadelesinden sonra
sultan oldu. Danişmentoğulları ile işbirliği yaparak Bizans'ı yendi. İkinci
Haçlı Seferi'nde Haçlıları yenerek Anadolu'dan geçmelerini engelledi. Sultan
Mesut, Danişmentoğulları'ndan bazı bölgeleri ele geçirdi. Orta Anadolu'da
Selçuklu hakimiyetini pekiştirdi. İlk Anadolu Selçuklu parasını bastırdı.
İkinci Kılıç Arslan Dönemi (1155-1192)
İkinci Kılıç Arslan tahta çıktıktan sonra kardeşleriyle taht
mücadelesine girişti. Kardeşlerini ortadan kaldırarak otoritesini
kesinleştirdi. Musul Zengi Atabeyliği ile mücadele ederek onların tehdidini
önledi. Zayıflayan Danişmentoğulları beyliğinden Tokat, Niksar ve Sivas'ı ele
geçirdi. Güneydoğu Anadolu'daki Hıristiyan derebeylerine ve Kilikya
Ermenilerine karşı başarılı mücadeleler verdi.
Miryokefalon Savaşı (1176)
Anadolu Selçukluları'nın giderek büyümesinden rahatsız olan
Bizans, Anadolu'ya tekrar egemen olmak ve Türkleri Anadolu'dan atmak için büyük
bir ordu ile harekete geçti. Bizans Miryokefalon'da ağır bir yenilgiye
uğratıldı.
Sonuçları
- Bizans'ın Anadolu'yu Türklerden geri alma ümidi tamamen yok oldu.
- Anadolu'nun bir Türk yurdu olması kesinleşti.
- Haçlı Seferleri sonucu Batı Anadolu'da Bizans'a geçen üstünlük tekrar Türklere geçti.
- Türklerin Batıya doğru ilerleyişi tekrar başladı.
İkinci Kılıç Arslan son yıllarında Türk hakimiyet anlayışı
gereği ülkeyi 11 oğlu arasında paylaştırdı. Oğullarından Gıyaseddin Keyhüsrev'i
veliaht ilan etti. Bu durum İkinci Kılıç Arslan'ın sağlığında oğulları arasında
taht kavgalarının çıkmasına neden oldu. Bu arada Üçüncü Haçlı Seferi başladı.
Alman İmparatoru Frederik Barbarossa kolayca Anadolu'dan geçtiyse de Göksu
Irmağında boğulunca ordusu dağıldı.
İkinci Kılıç Arslan 1192'de öldü. Bu
dönemde devletin tam bağımsızlığı ve Anadolu Türk birliği önemli ölçüde
sağlandı. Anadolu'da önemli ölçüde imar faaliyetleri başladı.
Birinci Gıyasettin Keyhüsrev (Birinci Saltanatı) (1192-1196)
İkinci Kılıç Arslan'ın ölümü üzerine Konya'da tahta oturan
Birinci Gıyasettin batıda Bizans'la mücadeleye başladı. Bu durumdan yararlanan
kardeşi Tokat meliki Konya üzerine yürüyerek burayı ele geçirdi. Gıyasettin
Bizans'a sığınmak zorunda kaldı.
Rüknettin Süleyman Şah Dönemi (1196-1204)
Kardeşlerine sultanlığını kabul ettirdi. Bizans'ı vergiye
bağladı. Artukoğulları'nın Elazığ (Harput) koluna son verdi. Erzurum'u alarak
Saltukoğulları beyliği topraklarını ele geçirdi. Gürcistan seferi sırasında
öldü. Yerine oğlu Üçüncü Kılıç Arslan geçtiyse de (1204-1205) Bizans'ta bulunan
Birinci Gıyasettin Keyhüsrev Konya'ya gelerek yeniden hükümdar oldu.
Birinci Gıyasettin Keyhüsrev (İkinci Saltanatı) (1205-1211)
İznik Rum Devleti ile ittifak yaparak önce Trabzon Rum
imparatorluğunu mağlup edip sonra Samsun ve çevresini aldı. 1207'de de
Antalya'yı Latinlerden aldı. Uluslararası ticareti geliştirmek için Kıbrıs'taki
Venediklilerle bir ticaret antlaşması yaptı. İznik Rum Devleti Anadolu Selçuklularına
ödediği yıllık vergiyi kesince savaş durumu doğdu. Yapılan Alaşehir Meydan
Savaşı'nda (1211) İznik Rum Devleti yenildi, ancak I. Gıyasettin Keyhüsrev
savaş meydanında ölmüştür.
Birinci İzzettin Keykavus dönemi (1211-1220)
Gıyasettin Keyhüsrev döneminde başlayan denizcilik ve
ticaret faaliyetlerine devam edildi. Kıbrıs Krallığı ve Venkdiklilerle ticaret
antlaşmaları imzalandı. Gümrük vergilerinin düşürülmesi ve ticari kolaylıklar
sağlandı.
Sinop alındı. Şehre Türkler yerleştirildi. Bayındırlık alanında
önemli çalışmalar yapıldı. Kervansaray yapımına hız verildi.
Alaattin Keykubat Dönemi (1220-1237)
Anadolu Selçuklularının en parlak dönemidir. Bu dönemde
Moğollar büyük bir istila hareketine başlamışlardı. Alaattin Keykubat Moğol
tehlikesine karşı bazı tedbirler aldı. Sivas, Konya, Kayseri gibi şehirlerin
surlarını yeniden inşa ettirdi. Yeni kaleler yaptırdı. Askeri ve ticari açıdan
büyük öneme sahip olan Alanya fethedildi. Burası kışlık merkez yapıldı.
Alanya'da yapılan tersane hem ticari hem de askeri faaliyetlere hız kazandırdı.
Karadeniz üzerinden Kırım'a sefer yapıldı. Suğdak Limanı ele
geçirildi. Bu şehre gönderilen tüccarlar saye-sinde Karadeniz ticaretinde etkin
hale gelindi. Erzincan alınarak Mengücekoğulları Beyliği'ne son verildi.
Anadolu'da Türk siyasi birliği büyük ölçüde sağlandı. Doğu Anadolu'daki askeri
tahkimatlar güçlendirildi.
Alaattin Keykubat Moğollarla dostane ilişkiler geliştirmeye
çalıştı. Diğer yandan Moğollara karşı Eyyubiler ve Harzemşahlarla ittifak
kurulmak istendi.
Yassıçemen Savaşı (1230)
Anadolu Selçukluları ile Harzemşahlar arasında olmuştur.
Celalettin Harzemşah'ın Anadolu'yu ele geçirmek için Erzurum meliki Cihan Şah
ile ittifak yapması ve Ahlat'ı kuşatması sonucu yapılan savaşı Anadolu Selçukluları
kazandı.
Bu savaştan sonra zayıflayan Harzemşahlar Moğollar (İlhanlılar)
tarafından yıkıldı ve Moğollar Anadolu Selçuklu Devleti ile komşu duruma
geldiler. Anadolu Moğol istilasına açık hale geldi.
Bu sırada Anadolu'ya gelen Kayı Boyu Alaattin Keykubat
tarafından Ankara Karacadağ bölgesine yerleştirilmiştir.
Alaattin Keykubat 1237'de oğlu ikinci Gıyasettin Keyhüsrev
ve veziri Saadettin Köpek tarafından zehirlenerek öldürülmüştür.
İkinci Gıyasettin Keyhüsrev (1237-1246)
İkinci Gıyasettin Keyhüsrev vezirliğe getirdiği Saadet-tin
Köpek ile birlikte ülkeyi yönetmeye başladı. istikrarsız yönetim ve Saadettin
Köpek'in kendisine rakip olabilecek iki yüz kadar devlet adamını öldürtmesi ülkede
iç karışıklıklara ve ayaklanmalara neden oldu.
Baba İshak isyanı (1240)
Moğol istilasından kaçarak Anadolu'ya gelen Türkmenler
ilgisizlikten dolayı ekonomik ve sosyal sıkıntıya düştüler. Baba İshak
önderliğinde büyük bir ayaklanma çıkardılar. Ayaklanma güçlükle bastırıldı.
Moğollar Harzemşahları yıktıktan sonra Anadolu Selçuklulannın
güçlü bir devlet olduğunu düşünerek Anadolu'ya saldıramamışlardı. Baba İshak
Ayaklanmasının güçlükle bastırılması Anadolu Selçuklulan'nın eskisi kadar güçlü
olmadığını ortaya koydu. Bu durum Moğollan Anadolu'yu istila konusunda
cesaretlendirdi.
Kösedağ Savaşı (1243)
Baycu Noyan komutasında Anadolu'ya giren Moğollar
Selçuklulara karşı büyük bir sefer düzenledi. Anadolu Selçukluları yenilgiye
uğratıldı.
Sonuçları
- Anadolu Selçuklu Devleti, Moğollara vergi veren ve Moğollara bağlı bir devlet haline geldi.
- Anadolu Türk siyasi birliği bozuldu. Anadolu'da birçok Türk beyliği kuruldu.
- Moğollar Anadolu'yu istila ettiler. Şehirler tahrip oldu. Tarım ve ticaret hayatı geriledi.
- Anadolu Selçuklu Devleti yıkılma sürecine girdi.
Çöküş Dönemi
Vezir Pervane, Memluk sultanı Baybars'tan Moğollara karşı
yardım istedi. 1277'de yardıma gelen Baybars, Moğolları Elbistan yakınlarında
yendi. Ancak Anadolu Selçuklularından yardım görmemesi ve kışın başlaması
üzerine Mısır'a geri döndü. Bu olayı duyan İlhanlı hükümdarı Abaka Han vezir
Süleyman Pervane'yi öldürttü ve Anadolu'daki Moğol hakimiyetini güçlendirdi.
Daha sonra Moğollar, Anadolu Selçuklu tahtına atamalar yaptılar.
Son Selçuklu Sultanı İkinci Mesut'un ölmesinden sonra
Selçuklu tahtına atama yapılmadı. Moğollar merkezden yolladıkları valilerle
Anadolu'yu yönetmeye başladılar. 1336'da İlhanlı Devleti'nin yıkılmasına kadar
Anadolu'da Moğol etkisi devam etti.
Büyük Selçuklu Devleti sayfasına da göz atabilirsiniz:
0 comments:
Yorum Gönder