Toprak Nasıl Oluşur?

Toprak nasıl oluşur? sorusunun cevabı aşağıda ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır.

Toprak oluşumu çok uzun bir zaman alır. Bu süre iklim ve kayaların direnci ve kimyasal yapısına göre değişir. Toprak nasıl oluşur sorusunun cevabı şu şekilde açıklanabilir:

Kayaların ayrışması sonucunda bitki besin maddeleri açığa çıkar. Böylece çözülen kısım üzerinde önce bitkiler yetişir.

Bitki kökleri ve diğer canlı organizmaların etkisiyle kayaların ayrışması hızlanır.

Bitki artıklarının ayrışması sonucunda, toprak besin maddeleri bakımından zenginleşir.

Besin maddelerinin artması topraktaki canlıların (karıncalar, solucanlar, mantarlar, bakteriler gibi) hızla çoğalmasını sağlar. Böylece toprak canlı bir ortam halini alır.

Toprak oluşumunda iklim, bitki örtüsü, yeryüzü şekilleri, ana materyal ve zaman gibi faktörler etkili olur.

İklim elemanlarından yağış ve sıcaklık, toprak oluşumunu etkileyen en önemli faktördür. Yağış miktarı ve yağışın mevsimlere göre dağılımı (yağış rejimi);

taşların ayrışması, toprağın yıkanması ve bitki örtüsünün yetişmesi üzerinde etkili olmaktadır.

Yıllık sıcaklık ortalaması, günlük ve yıllık sıcaklık farkı kayaçların mekanik ve kimyasal çözünmesinde belirleyici faktördür. Bununla birlikte sıcaklık, topraktaki organik maddelerin parçalanmasını belirler.

Bitki örtüsü topraktaki verimliliği sağlayan, organik maddelerin (humus) en önemli kaynağıdır. 

Toprağa karışan bitkilerin kök, dal, yaprak ve kabuklan; sıcaklık ve suyun etkisiyle ayrışarak toprağın besin değerini ve verimini arttırır.

Bitkiler, eğimli sahalarda toprağı tutar ve erozyonu azaltarak toprağı korur.

Yükselti, bakı, eğim ve suyun sızma durumu toprak oluşumunu etkiler. Eğimli sahalarda ayrışan anakayanın parçaları, eğim doğrultusunda kaydığı için toprak tabakası daha ince olur. Bunun yanında eğim, suyun tutulmasını ve bitkilerin yetişmesini güçleştirir.

Baki faktörünün sıcaklık ve buharlaşma üzerindeki etkisine bağlı olarak, dağların kuzeye ve güneye bakan yamaçlarında farklı toprak tipleri oluşur. Yükseltiye bağlı olarak yağış artar ve sıcaklıkta azalma görülür. Dağların yüksek kesimlerinde de donma ve çözülme olayının sıklığı mekanik parçalanmayı hızlandırır. Bu koşullara bağlı olarak, dağ yamaçları boyunca farklı toprak tipleri oluşur. Örneğin, Tuz Gölü çevresinde tuzcu ve boz renkli topraklar, yüksek kesimlerde kahverengi ve kestane renkli topraklar görülür. Doğu Anadolu'nun yüksek platolarında sıcaklığın azalması ve yağış miktarının artışına bağlı olarak, humusça zengin kara topraklar görülür.

Toprak örtüsü altında bulunan ve ayrışma veya parçalanmaya uğramamış her türlü kaya ana materyal ya da anakaya olarak adlandırılır. Ana materyal sert kayalar olabileceği gibi dış kuvvetlerin etkisiyle taşınan alüvyon, lös ya da gevşek volkan kumu da olabilir.

Toprağın rengini, fiziksel ve kimyasal özelliklerini, mineral yapısını büyük ölçüde ana materyal belirler. Örneğin granit ayrıştığında kumlu, kiltaşı ayrıştığında killi toprak ve kalkar ayrıştığında kireçli topraklar oluşur. Ayrışmanın ileri safhalarında toprak kalınlığının artmasıyla ana materyalin etkisi azalır.

Ana materyalin parçalanması ve ayrışması, üzerinde bitki örtüsünün gelişerek toprağın organik madde bakımından zenginleşmesi ve kalın bir toprak tabakasının oluşması, binlerce yıllık bir süreç sonucunda gerçekleşir.

Zamanın toprak oluşumu üzerindeki etkisine örnek olarak, yaşlı volkanik alanlarda (Erzurum - Kars ve Orta Kızılırmak bölümleri) toprak oluşumu gerçekleşmişken, Manisa-Kula çevresindeki genç volkanik alanlarda toprak, daha oluşum aşamasındadır.

Sitemizde bulunan Toprak Çeşitleri sayfasına da bakmanızı öneririz.