İbraniler

Sami asıllı bir kavim olan İbraniler önceleri Suriye ve Mezopotamya'da göçebe olarak yaşıyorlardı. Daha sonraları Nil deltasına göç ettiler.

Bu nedenle Filistin'de yaşayan Kenaniler kendilerine İbrani (Irmağı aşan) ismini vermişlerdir.

M.Ö. XI. yy civarında Hz. Musa'nın önderliğinde bir birlik oluşturdular. Hz. Musa'nın idaresinde Kızıldeniz'i geçip, Sina Yarımadası'na geldiler. Peygamberleri Hz. Musa'dan dolayı "Musevi" olarak da anılmışlardır.

Hz. Davud Kudüs'ü zaptetmiş ve İbrani Devleti'nin asıl kurucusu olmuştur. Oğlu Süleyman zamanında en parlak dönemlerini yaşadılar.

Babil Kralı Nabukadnazer Yahudileri Babil'e sürgün etti. Perslerin Babil'i ele geçirmeleri üzerine esaretten kurtuldular.

Hz. Süleyman'ın ölümünden sonra İbraniler arasında anlaşmazlıklar çıktı ve devlet ikiye ayrıldı. Bunlardan İsrail Devleti'ne Asurlular, Yuda (Yahudi) Devletine Babiller son verdiler. Roma İmparatorluğu döneminde  Kudüs'te çıkardıkları bir isyan üzerine dünyanın değişik bölgelerine sürülmüşlerdir.

Dünyanın pek çok yerine dağılmış olan Yahudiler I. ve Il. Dünya Savaşlarından sonra Filistin'e göç ederek 1948 tarihinde ABD ve İngiltere'nin desteğiyle İsrail Devleti'ni kurmuşlardır.

İbrani dininin kutsal kitabı Tevrat, Hz. Musa'ya gönderilmiştir. Tevrat'ın esasını On Emir oluşturmaktadır. On Emir'de yalan, cinayet, hırsızlık, puta tapmak, anaya-babaya saygısızlık, zina gibi hususlar yasaklanmıştır.

İbraniler Fenikelilerden öğrendikleri alfabeyi kullanmışlardır. Sanatta Asur, Yunan ve Roma'nın etkisinde kalmışlardır.

Orta Asya (Türkistan). Asya Kıt'asının ortasına yer alan, doğudan Kıngan Dağları, kuzeyden Sibirya, batıdan Hazar Denizi, güneyden Hindukuş ve Karanlık Dağları ile çevrili olan bölgedir.

Bugünkü Türkmenistan'ın başkenti Aşkabat yakınlarındaki Anav'da yapılan kazılarda, M.Ö. 4500'lere kadar çıkan bir kültür tabakasıyla karşılaşılmıştır. Burada ortaya çıkan buluntulardan, bu kültür mensuplarının yerleşik hayata geçtikleri ve kerpiçten yapılmış evlerde yaşadıkları anlaşılmıştır. Kazılarda dokuma parçaları, nakışlı seramik parçaları ve süs eşyaları ele geçirilmiştir.

Bu kültür Altay-Sayan Dağlarının kuzeybatısındaki bozkırlarda gelişmiştir. M.Ö. 2500-1700 yılları arasına tarihlendirilmektedir. Bu kültür çevresinde yaşayanlar at ve davayı ehilleştirmişlerdir. Koyun besleyen bu insanlar kemikten ve bakırdan eşyalar, ok uçları, süs eşyaları yapıyorlardı.

Afanasyevo kültürünün devamı ve gelişmiş şeklidir. Daha güneyde, Altay Dağlarından, Ural Dağlarına ve Hazar Denizi'nin kuzeydoğusuna kadar uzanmaktadır. Adını yukarı Yenisey Bölgesi'ndeki Andronova Kurganın'dan alan bu kültür, M.Ö. 1700-1200 yıllarına tarihlendirilmektedir. Tunçtan ve altından eşya yapımı çok yaygındı. Bakır eşyalarıyla üzerleri altınla kaplanıyordu. Hayvan figürleri çeşitli eşyalar üzerinde işlenmekteydi.

Karasuk kültürü, Orta Asya'da Yenisey Irmağı çevresinde doğmuştur. Andronova kültürünün devamıdır. M.Ö. 1200 yıllarıyla M.O. 900 yılları arasını kapsar. Bu kültürün en büyük özelliği demirin işlenmesidir. Bu kültür insanları keçeden çadırlar yapıyorlar ve kumaş dokuyorlardı.

İbraniler