Meridyenlerin Özellikleri

Kutup noktalarını birleştiren, Ekvator ve paralelleri dik olarak kesen hayali yaylara meridyen denir. Meridyenlerin de paraleller gibi bazı özellikleri vardır.

İngiltere'deki Greenwich gözlemevinden geçtiği varsayılan meridyen yayı başlangıç meridyeni kabul edilmiştir. Yani derecesi sıfırdır.

Başlangıç meridyeninin karşısındaki diğer meridyen yayının derecesi 180°dir.

Tarih değiştirme çizgisi olarak adlandırılan bu yay, Dünya'yı Doğu Yarım Küre ve Batı Yarım Küre olarak ikiye ayırmıştır.

Doğu Yarım Küre'de 180 tane, Batı Yarım Küre'de de 180 tane olmak üzere 360° meridyen yayı vardır.

Birbirini takip eden iki meridyen arasında 1°lik açı farkı vardır.

Her meridyenin karşıtı olan bir meridyen vardır. Karşıt meridyen, diğer meridyeni 180° ye tamamlayan zıt yöndeki meridyendir. Örneğin, 80° doğu meridyeninin karşıtı 100° batı meridyenidir.

Bütün meridyenler kutuplarda birleşir. Ardışık iki meridyen arasındaki uzaklık Ekvator üzerinde 111 km'dir. 

Bu uzaklık Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe azalarak, kutup noktalarında sıfıra iner.

Dünya'nın günlük hareketi sırasında, meridyenler, Güneş'in önünden 4'er dakikalık arayla geçer. Bu nedenle yeryüzünde iki nokta arasındaki zaman hesaplamasında meridyenlerin bu özelliğinden faydalanılır.

Dünya üzerindeki bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı cinsinden değerine boylam denir. Bu açı derece (°), dakika (') ve saniye (") olarak ifade edilir.

Boylam, başlangıç meridyenine olan uzaklığı ifade eder. Bu uzaklık açı cinsinden değer olduğundan meridyenleri de kapsar. Meridyen ise hayali bir çizgiyi ifade eder. Her meridyen aynı zamanda bir boylamdır.

Ancak her boylam bir meridyen değildir. Yeryüzünde 360 meridyen vardır. Ancak yüzlerce boylam bulunabilir.

Ülkelerin, kendi içinde ve uluslararası alandaki ilişkilerde yerel saat ayarlamalarından doğan güçlükleri önlemek için kullandıkları ve sınırları içindeki bir meridyenin yerel saatinin ülke genelinde ortak olarak kabul edildiği saate ulusal saat denir. Ülkelerin ulusal saatleri belli bir sisteme göre ayarlanmıştır. Bu sisteme uluslararası saat dilimleri sistemi denir.

Dünya ekseni etrafındaki hareketini 24 saatte tamamlar. Bu hareket tamamlandığında, Güneş'in önünden 360 meridyen yayı ardarda geçmiş olur. Bu durumda Güneş'in önünden bir saatte 15 meridyen yayı (360° : 24 saat=15°) geçmiş olur. Yani her 15 meridyen arasında 1 saatlik fark vardır. Bundan hareketle, uluslararası saat dilimi 24 ayrı saat diliminden oluşur. Uluslararası saat dilimleri sisteminde, başlangıç diliminin (0. ya da 24. saat dilimi) ortasından Greenwich geçer. Bu meridyenin 7° 30' doğu ve 7° 30' batısından geçen boylamlarla sınırlanan başlangıç saat diliminden sonra, doğuya doğru her 15 meridyende bir saat dilimi geçer. Türkiye'de ulusal için 30° doğu meridyeninin (İzmit) yerel saati esas alınmıştır. Bu uygulamaya göre, Türkiye uluslararası saat dilimleri sisteminde 2. saat diliminde yer alır. Ancak, güneş ışığından daha fazla yararlanmak için gündüz sürelerinin uzun olduğu ilkbahar ve yaz aylarında ülkemizin en doğusundan geçen 45° doğu meridyeninin yerel saati ulusal saat olarak kullanılır. Bu uygulama sırasında üçüncü saat dilimine geçilmiş olur.

Bir önceki ders notumuz olan paralellerin özellikleri konusuna da göz atmanızı öneririz.