Dünya'nın Hareketleri Nelerdir?
Dünya’nın Günlük Hareketlerinin Sonuçları
Dünya'nın kutuplardan geçtiği düşünülen ve Ekvator düzlemine
dik olan bir ekseni vardır. Dünya, bu eksen etrafında batıdan doğuya doğru
(saat yönünün tersi yönde) döner. 24 saat süren bu harekete günlük hareket denir.
Günlük hareketin sonucunda gün kavramı oluşur.
Dünya, ekseni etrafında atmosfer ile birlikte döndüğünden bu
hareket ilk bakışta algılanamaz. Bu dönüş sırasında hız, en fazla Ekvator
çevresinde olup, 1670 km/saattir.
Dünya ekseni etrafında batıdan doğuya doğru döner. Bu
nedenle güneş doğuda daha erken doğar ve erken batar. Bunun sonucunda ise yerel
saat doğuda daha ileri olur. Eğer güneş Doğu’dan Batı’ya doğru dönseydi; Güneş
batıdan doğar doğudan batardı.
Dünya'nın ekseni etrafındaki hareketine bağlı olarak
yeryüzünde görülen başlıca durumlar şunlardır:
Gece ve gündüz birbirini takip eder.
Mekanik ufalanma oluşur.
Doğu, batı, kuzey, güney gibi kavramlar oluşur.
Güneş ışınlarının bir merkeze düşme açısı gün içinde
değişir. Güneş ışınları, sabah ve akşam saatlerinde eğik, öğle vaktinde dike
yakın açıyla gelir.
 |
| Dünyanın Hareketleri |
Çizgisel hız kutuplara gidildikçe azalır.
Cisimlerin gün içindeki gölge boyları değişir. Gölge
boyları, sabah ve akşam saatlerinde uzun, öğle vaktinde kısa olur.
Okyanus akıntıları Kuzey yarımkürede sağa, Güney yarım
kürede sola saparak ilerler.
Günlük sıcaklık farkları oluşur. Bunun sonucunda; taşların
fiziksel olarak ufalanması ve günlük rüzgârlar (meltemler) oluşur.
Dünya batıdan doğuya doğru döndüğünden, doğudaki bir nokta
batıdakine göre Güneş'i daha önce görür. Bu duruma bağlı olarak yerel saat
farkları ve yönler oluşur.
30° ve 60° enlemlerinde dinamik basınç kuşakları oluşur.
Merkezkaç (coriolis) kuvveti oluşur. Buna bağlı olarak
sürekli rüzgarların ve okyanus akıntılarının yönlerinde sapmalar oluşur.
Dünya’nın Yıllık Hareketini Sonuçları
Dünya, ekseni etrafındaki hareketini sürdürürken aynı anda
Güneş'in etrafında da hareket eder. Yaklaşık olarak 365 gün 6 saat süren bu
harekete yıllık hareket denir. Dünya'nın Güneş etrafındaki hareketi sırasında
izlediği yola yörünge adı verilir. Yörüngenin oluşturduğu düzleme ise yörünge
düzlemi (ekliptik) denir. Dünya'nın ekseni ile yörünge düzlemi arasında 66° 33'
lık bir açı vardır. Bu nedenle Ekvator ile ekliptik arasında 23° 27' lık bir
açı vardır.
 |
| Dünyanın Hareketlerinin Sonuçları |
Dünya'nın Güneş etrafındaki yörüngesi elips şekline benzer.
Bu nedenle Dünya, yıllık hareketi sırasında Güneş'e bazen yaklaşır, bazen de
Güneş'ten uzaklaşır. Dünya'nın Güneş'e en yakın olduğu zaman 3 Ocak tarihidir.
Bu duruma günberi (perihel) denir. Dünya'nın Güneş'e en uzak olduğu zaman 4
Temmuz tarihidir. Bu duruma günöte (aphel) denir. Dünya'nın Güneş etrafındaki
dönüş hızı Güneş'e yaklaştığı dönemde artarken, Güneş'ten uzaklaştığı dönemde
azalır.
Dünya'nın Güneş etrafındaki hareketine bağlı olarak
yeryüzünde görülen başlıca durumlar şunlardır:
- Güneş ışınlarının bir merkeze düşme açısı yıl içinde değişir. Böylece farklı sıcaklık dönemleri yani mevsimler oluşur.
- Cisimlerin gölge boyları yıl içinde uzayıp kısalır.
- Yıllık sıcaklık farkları oluşur. Bunun sonucunda mevsimlik rüzgârlar (musonlar) oluşur.
- Gece ve gündüz süreleri uzayıp kısalır. Buna bağlı olarak, Güneş'in doğduğu ve battığı saatler değişir.
Dünya’nın Şekli: Geoit
Tarihin çeşitli dönemlerinde Dünya'nın şekliyle ilgili
tahminlerde bulunulsa da, bu konudaki en önemli gelişmeler 16. yüzyılda
Kopernik'ten sonra sağlanmıştır. Önceleri elipsoit ve sonra yuvarlak olarak tahmin
edilen Dünya'nın şeklinin, 18. yüzyılda yapılan hassas ölçümler sonucu gerçekte
tam yuvarlak olmadığı anlaşılmıştır. Bu ölçümlerin sonucunda Dünya kutuplardan
basık, Ekvator'dan şişkin olarak küreye çok yakın bir şekildedir. Dünya'nın kendine
has bu şekli geoit olarak adlandırılır.
 |
| Dünyanın Şekli |
Dünya'nın Şeklinin Sonuçları
Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe güneş ışınlarının
düşme açılan küçülür. Bu durumun bir sonucu olarak, yeryüzünde sıcaklık
ortalamaları da Ekvator’dan kutuplara doğru azalır.
Dünya'nın bir yarısı aydınlıkken, aynı anda diğer yarısı
karanlıktır. Bu aydınlık ve karanlık alanları ayıran sinir bir çember şeklinde
olup aydınlanma çemberi olarak adlandırılır.
Paralellerin çevre uzunlukları, Ekvator'dan kutuplara doğru
azalır.
Meridyenler arasındaki uzaklıklar, Ekvator'dan kutuplara
doğru azalır.
Termik basınç kuşakları oluşur.
Kutuplarda yer çekimi ekvatordan fazla olur. Bu durum
dünyanın geoit şekliyle alakalı bir durumdur.
Dünya'nın ekseni etrafındaki dönüş hızı Ekvator'dan
kutuplara doğru azalır.
Sürekli aynı yönde hareket edilmesiyle başlanılan yere geri
dönülür.
Denizlerdeki tuzluluk oranı kutuplara gidildikçe azalır.
Dünya üzerindeki en tuzlu deniz Kızıldeniz’dir.
Deniz suyu sıcaklıkları kutuplara gidildikçe azalır.
Buharlaşma miktarı kutuplara doğru gidildikçe azalır.
İklim değişir.
Toprak türleri ve hayvan türleri değişir.
Deniz seviyesinde, Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe
yer çekimi artar.
Dünya yüzeyi haritalara aktarılırken, bozulmalar oluşur.
Haritalarda görülen gerçeğin kendisi değil, benzeridir.
Limana gelen bir geminin önce bacasının daha sonra
kendisinin görünmesi dünyanın geoit şeklinin özelliklerinden biridir.
Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe Kutup Yıldızı'nın
görünüm açısı azalır.
Bir önceki ders notumuz olan Meridyenlerin özellikleri sayfasına da göz atmanızı öneririz.
0 comments:
Yorum Gönder