Yerin Yapısı ve Oluşum Süreci

Yerin iç yapısı ile ilgili görüşler ve düşünceler insanlığın varlığından beri süregelmektedir. İlk ve orta çağlarda çeşitli inanışlara ait görüşlerin yerini, Orta Çağlın sonlarından itibaren başlayan gözlem ve araştırmalar sonucu daha açık ve kesin bilgiler almıştır. Ancak yerin iç yapısı ile ilgili doğrudan araştırma olanakları sınırlıdır. Örneğin, bugüne kadar açılmış olan en derin kuyu Ruslar'ın açmış olduğu 10 kilometrelik sondaj kuyusudur. Ancak Yerin merkezinin, yüzeyden yaklaşık 6378 km olduğu bilinmektedir. Günümüzde deprem dalgalarının ve volkanların incelenmesi esasına dayanan yöntemler, Yer'in iç yapısı ve bu yapının özellikleri hakkında bilgiler vermektedir. Bu bilgilerden yola çıkılarak Yer'in iç içe geçmiş katmanlardan oluştuğu tahmin edilmektedir. Bu katmanlar ve özellikleri aşağıda verilmiştir.

Yerin yapısını oluşturan ve yerin en dışında bulunan bu katman ince bir yüzey katı olup, ortalama kalınlığı 8 - 70 km arasında değişir. Yer kabuğunun tabanı ile bu katmanın altında yer alan manto arasındaki sınır, deprem dalgalarının hızının birden değiştiği bir bölge olması yönüyle kesinleştirilmiştir.

Bölgeyi keşfeden Yugoslav bilim adamının adıyla (Mohorovicic) anılan bu sinir ortalama olarak okyanuslarda 8 -10 km, karalarda 30 - 40 km ve yüksek dağların altında 50 - 60 km derinliktedir. Deprem dalgalarının incelenmesi sonucunda yer kabuğunun, kimyasal bileşim ve yoğunluk bakımından iki bölümden oluştuğu anlaşılmıştır.

Karaların büyük bölümünü oluşturan bu bölümün yapısında granit, kum taşı ve kalkar gibi ortalama yoğunluğu 2,7 g/cm3 olan taşlar bulunur. Bölümde silisyum ve alüminyum elementleri ağırlıktadır. Bu bölümün kalınlığı okyanus tabanlarına doğru gidil-dikçe azalır ve derin çukurlarda tamamen kaybolur.

Bazaltik kabuk (Sima):

Yer kabuğunun alt bölümünü oluşturur. Bu bölümde bazaltik kayalardan oluşan koyu renkli ve ağır kütleler yer alır. Ortalama yoğunluğu 3 g/cm3 olan bölüm-de, silisyum ve magnezyum elementleri ağırlıktadır.

Mohorovicic sınırının altında maddelerin yoğunluğu artar ve manto bölümü başlar. Yüksek sıcaklık ve basınç altında değişen malzemenin fiziksel özellikleri nedeniyle, manto katmanı katı olmayıp katran kıvamındadır. Ortalama yoğunluğu 3,3 - 10 g/cm3 arasında değişir. Magnezyum, demir ve silikat gibi çeşitli mineraller içeren manto, hacim olarak tüm Yer Yuvarlağı'nın yaklaşık % 84'ünü ve kütle olarak da % 68'ini olusturur.

Yer'in 700 km derinliklerine kadar devam eden manto bölümü üst manto olarak adlandırılır. Yer kabuğunda meydana gelen tektonik olaylar, levha hareketleri, dağ oluşumları, volkanik faaliyetler ve depremler gibi olayların enerji kaynağı bu bölümdür. 700 - 2900 km derinlikler arasındaki bölüme ise alt manto adı verilmiştir.

Manto bölümünden sonra Yer'in yaklaşık 2900 km derinliklerinde çekirdek bölümü başlar. Çekirdeğin bileşiminde önemli ölçüde demir ve nikel elementleri vardır. Sıcaklığı ve yoğunluğu en fazla olan bu katman dış çekirdek ve iç çekirdek olarak iki bölümden oluşur. Çekirdeğe ulaşan deprem dalgalarının hareketinde ani değişmeler olması nedeniyle dış çekirdeğin ergimiş, iç çekirdeğin ise katı ya da kristal halde demir ve nikel elementlerinden oluştuğu tahmin edilmektedir.

Daha fazla bilgi için sitemizde bulunan coğrafya bölümüne göz atmanızı öneririz.

Yerin yapısı ve oluşum süreci.