Dünyanın Hareketleri

Dünya'nın Hareketleri Nelerdir?


Dünya’nın Günlük Hareketlerinin Sonuçları


Dünya'nın kutuplardan geçtiği düşünülen ve Ekvator düzlemine dik olan bir ekseni vardır. Dünya, bu eksen etrafında batıdan doğuya doğru (saat yönünün tersi yönde) döner. 24 saat süren bu harekete günlük hareket denir.

Günlük hareketin sonucunda gün kavramı oluşur.

Dünya, ekseni etrafında atmosfer ile birlikte döndüğünden bu hareket ilk bakışta algılanamaz. Bu dönüş sırasında hız, en fazla Ekvator çevresinde olup, 1670 km/saattir.

Dünya ekseni etrafında batıdan doğuya doğru döner. Bu nedenle güneş doğuda daha erken doğar ve erken batar. Bunun sonucunda ise yerel saat doğuda daha ileri olur. Eğer güneş Doğu’dan Batı’ya doğru dönseydi; Güneş batıdan doğar doğudan batardı.

Dünya'nın ekseni etrafındaki hareketine bağlı olarak yeryüzünde görülen başlıca durumlar şunlardır:
Gece ve gündüz birbirini takip eder.

Mekanik ufalanma oluşur.

Doğu, batı, kuzey, güney gibi kavramlar oluşur.

Güneş ışınlarının bir merkeze düşme açısı gün içinde değişir. Güneş ışınları, sabah ve akşam saatlerinde eğik, öğle vaktinde dike yakın açıyla gelir.

Dünyanın hareketleri sonuçları
Dünyanın Hareketleri


Çizgisel hız kutuplara gidildikçe azalır.

Cisimlerin gün içindeki gölge boyları değişir. Gölge boyları, sabah ve akşam saatlerinde uzun, öğle vaktinde kısa olur.

Okyanus akıntıları Kuzey yarımkürede sağa, Güney yarım kürede sola saparak ilerler.
Günlük sıcaklık farkları oluşur. Bunun sonucunda; taşların fiziksel olarak ufalanması ve günlük rüzgârlar (meltemler) oluşur.

Dünya batıdan doğuya doğru döndüğünden, doğudaki bir nokta batıdakine göre Güneş'i daha önce görür. Bu duruma bağlı olarak yerel saat farkları ve yönler oluşur.

30° ve 60° enlemlerinde dinamik basınç kuşakları oluşur.

Merkezkaç (coriolis) kuvveti oluşur. Buna bağlı olarak sürekli rüzgarların ve okyanus akıntılarının yönlerinde sapmalar oluşur.

Dünya’nın Yıllık Hareketini Sonuçları

Dünya, ekseni etrafındaki hareketini sürdürürken aynı anda Güneş'in etrafında da hareket eder. Yaklaşık olarak 365 gün 6 saat süren bu harekete yıllık hareket denir. Dünya'nın Güneş etrafındaki hareketi sırasında izlediği yola yörünge adı verilir. Yörüngenin oluşturduğu düzleme ise yörünge düzlemi (ekliptik) denir. Dünya'nın ekseni ile yörünge düzlemi arasında 66° 33' lık bir açı vardır. Bu nedenle Ekvator ile ekliptik arasında 23° 27' lık bir açı vardır.

Dünyanın hareketleri ve sonuçları
Dünyanın Hareketlerinin Sonuçları


Dünya'nın Güneş etrafındaki yörüngesi elips şekline benzer. Bu nedenle Dünya, yıllık hareketi sırasında Güneş'e bazen yaklaşır, bazen de Güneş'ten uzaklaşır. Dünya'nın Güneş'e en yakın olduğu zaman 3 Ocak tarihidir. Bu duruma günberi (perihel) denir. Dünya'nın Güneş'e en uzak olduğu zaman 4 Temmuz tarihidir. Bu duruma günöte (aphel) denir. Dünya'nın Güneş etrafındaki dönüş hızı Güneş'e yaklaştığı dönemde artarken, Güneş'ten uzaklaştığı dönemde azalır.

Dünya'nın Güneş etrafındaki hareketine bağlı olarak yeryüzünde görülen başlıca durumlar şunlardır:

  • Güneş ışınlarının bir merkeze düşme açısı yıl içinde değişir. Böylece farklı sıcaklık dönemleri yani mevsimler oluşur.
  • Cisimlerin gölge boyları yıl içinde uzayıp kısalır.
  • Yıllık sıcaklık farkları oluşur. Bunun sonucunda mevsimlik rüzgârlar (musonlar) oluşur.
  • Gece ve gündüz süreleri uzayıp kısalır. Buna bağlı olarak, Güneş'in doğduğu ve battığı saatler değişir.


Dünya’nın Şekli: Geoit

Tarihin çeşitli dönemlerinde Dünya'nın şekliyle ilgili tahminlerde bulunulsa da, bu konudaki en önemli gelişmeler 16. yüzyılda Kopernik'ten sonra sağlanmıştır. Önceleri elipsoit ve sonra yuvarlak olarak tahmin edilen Dünya'nın şeklinin, 18. yüzyılda yapılan hassas ölçümler sonucu gerçekte tam yuvarlak olmadığı anlaşılmıştır. Bu ölçümlerin sonucunda Dünya kutuplardan basık, Ekvator'dan şişkin olarak küreye çok yakın bir şekildedir. Dünya'nın kendine has bu şekli geoit olarak adlandırılır.

Dünyanın hareketleri ders notları
Dünyanın Şekli


Dünya'nın Şeklinin Sonuçları

Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe güneş ışınlarının düşme açılan küçülür. Bu durumun bir sonucu olarak, yeryüzünde sıcaklık ortalamaları da Ekvator’dan kutuplara doğru azalır.

Dünya'nın bir yarısı aydınlıkken, aynı anda diğer yarısı karanlıktır. Bu aydınlık ve karanlık alanları ayıran sinir bir çember şeklinde olup aydınlanma çemberi olarak adlandırılır.

Paralellerin çevre uzunlukları, Ekvator'dan kutuplara doğru azalır.

Meridyenler arasındaki uzaklıklar, Ekvator'dan kutuplara doğru azalır.

Termik basınç kuşakları oluşur.

Kutuplarda yer çekimi ekvatordan fazla olur. Bu durum dünyanın geoit şekliyle alakalı bir durumdur.

Dünya'nın ekseni etrafındaki dönüş hızı Ekvator'dan kutuplara doğru azalır.

Sürekli aynı yönde hareket edilmesiyle başlanılan yere geri dönülür.

Denizlerdeki tuzluluk oranı kutuplara gidildikçe azalır. Dünya üzerindeki en tuzlu deniz Kızıldeniz’dir.

Deniz suyu sıcaklıkları kutuplara gidildikçe azalır.

Buharlaşma miktarı kutuplara doğru gidildikçe azalır.

İklim değişir.

Toprak türleri ve hayvan türleri değişir.

Deniz seviyesinde, Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe yer çekimi artar.

Dünya yüzeyi haritalara aktarılırken, bozulmalar oluşur. Haritalarda görülen gerçeğin kendisi değil, benzeridir.

Limana gelen bir geminin önce bacasının daha sonra kendisinin görünmesi dünyanın geoit şeklinin özelliklerinden biridir.


Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe Kutup Yıldızı'nın görünüm açısı azalır.





Bir önceki ders notumuz olan Meridyenlerin özellikleri sayfasına da göz atmanızı öneririz.


0 comments:

Yorum Gönder